Bruno Vanden Broecke speelt Klink.: Een verrassend avondmaal

Hoe kwam je op het idee om samen met regisseur Raven Ruëll een theaterstuk over internering te maken?
Bruno Vanden Broecke: ‘De persoon die het proces in gang heeft gezet, is Annemie Morbee. Ik kende haar al langer van De Wondere Pluim, een initiatief dat zij jaren geleden startte om het lezen en schrijven bij leerlingen in scholen te bevorderen. Een fantastisch project dat evolueerde tot een uit de voegen gebarsten opstelwedstrijd waaraan ik met veel plezier meegewerkt heb.’

‘Tijdens de coronaperiode maakte Annemie, die van opleiding therapeutische assistente is, een carrièreswitch. Ze ging werken als therapeut in een FPC, een forensisch psychiatrisch centrum. Wat er zich achter de muren van zo’n centrum afspeelt, wilde ze delen met de buitenwereld. Zodat ook wij ons een beeld kunnen vormen van hoe het leven daar werkelijk is en wij die mensen die vaak tussen wal en schip gevallen zijn, niet vergeten. Vanuit die optiek nam zij contact op met mij, met de vraag of ik de door haar geschreven tekst als acteur op de planken zou willen brengen.’

Tot welke inzichten kwam je door met een ervaringsdeskundige als Annemie Morbee samen te werken? ‘Tijdens onze gesprekken stelde ik vast dat de wereld van de forensische psychiatrie voor mij volledig nieuw was. Ik wist van toeten noch blazen. Zo leerde ik dat mensen in een FPC gedwongen worden behandeld. In principe komen er in een FPC enkel ontoerekeningsvatbare personen terecht. Zij kunnen pas uitstromen als de therapie aanslaat. Een heel ander gegeven dan in een gevangenis. Daar kom je vrij als je je straf hebt uitgezeten.’

‘Valt het je op dat we voor FPC’s een ander jargon hanteren dan voor gevangenissen? In een gevangenis kom je vrij, in een FPC stroom je uit. Een belangrijke vraag is: wie hoort er thuis in een gevangenis en wie in een FPC? In principe horen mensen met een psychische stoornis die strafbare feiten pleegden niet in een gevangenis terecht te komen, maar moeten ze worden behandeld. In de realiteit blijft de vraag of je mensen met strafbare feiten opsluit of behandelt een moeilijke. Ook al blijkt dat een gepaste behandeling de kans op recidive vermindert.’

Wat verraste jou het meest over hoe het er echt aan toegaat in de wereld van de geïnterneerden? ‘Het verwonderde me dat je er mensen met heel uiteenlopende ziektebeelden aantreft. Hun opname begint altijd met een periode die ze in de observatieafdeling doorbrengen. Pas daarna worden ze behandeld om dan uiteindelijk naar de uitstroomafdeling te gaan.’

‘Dat is de laatste fase van hun verblijf in het FPC. Daar komen mensen met allerlei soorten aandoeningen samen. Of ze nu de diagnose van psychose, schizofrenie, paranoia of een andere persoonlijkheidsstoornis kregen, ze zijn gedoemd om met elkaar samen te leven. Een uiterst precaire situatie aangezien hun aandoening maakt dat ze op sommige momenten geen controle over hun daden meer hebben.’

De titel van het stuk is Klink. Vanwaar die naam? ‘Hij verwijst naar de klink van een deur uit een FPC. Het bijzondere is dat de deuren er aan de buitenkant een klink hebben, maar niet aan de binnenkant. Met andere woorden, de patiënten van een FPC zitten ingesloten. Zowel Annemie als ik vonden die titel niet alleen veelzeggend, maar ook goed klinken.’

In welke mate is het mogelijk het drama van een geïnterneerde te beschrijven? ‘Goede vraag. Je kunt het alleen maar proberen. Toen ik het stuk in Aalst speelde, kwamen er na de voorstelling enkele geïnterneerden me complimenteren. Ze vonden dat het stuk goed weergaf hoe zij zich voelden. Ik speel een therapeutisch assistent die ’s avonds mee-eet met een leefgroep van vier geïnterneerden.’

‘Zodra ik wist dat een avondmaal met een leefgroep van vier de basis van het stuk zou worden, was ik op weg en kon ik aan de slag met het herbewerken van het stuk van Annemie. Ik wilde de personages vooral op een herkenbare en menselijke manier brengen. Mijn uitgangspunt: het is niet omdat het een complexe materie is dat je die niet eenvoudig kunt brengen. Voor mij is dat net de essentie van sterk theater.’

Wat willen jullie het publiek met dit stuk vooral meegeven? ‘Ik weet het niet precies. Misschien moedigt het stuk je aan om niet te snel te oordelen. We leven in een tijd waarin we op heel wat vlakken kort door de bocht gaan. Het stuk toont je dat er niet alleen wit of zwart, maar vooral veel grijs is.’

Je werkte al meermaals met Raven Ruëll samen? ‘Onze samenwerking is one of a kind. Raven heeft het talent om mij richting te geven zonder mij te sturen. Hij heeft een bijzondere manier van naar de dingen te kijken. Hij kan zulke betekenisvolle dingen zeggen over de ziel van een verhaal die ik niet meteen zie, maar wel begrijp. Hij doet me bepaalde dingen nog scherper zien.’

Wie of wat inspireert je? ‘Zoekers. En mensen die iets maken of verhalen schrijven. Maar ook taferelen op straat kunnen me fascineren. Vaak zijn het details die ik opmerk. Misschien heb ik wel een gesticulair geheugen waarin gebaren van anderen gegrift staan. Het is in ieder geval een kostbare bron waaruit ik put als ik op het podium sta en een personage vertolk.’

In welke mate geloof je dat dit stuk ons kan helpen om anders naar de wereld van de psychiatrie te kijken? ‘Kan theater onze kijk op bepaalde thema’s veranderen? Ik vind dat een heel moeilijke vraag. Ik kan alleen maar zeggen dat het de moeite loont om te komen kijken. In het stuk worden er een aantal mechanismen uit de psychiatrische wereld getoond die vragen oproepen. Hoe is het met onze menselijkheid binnen de muren van een FPC gesteld? Een complexe vraag waarop het stuk op een niet-complexe manier een antwoord probeert te geven.’

Tekst: Nathalie Dirix
Foto: © Tine De Wilde
Uit: zandloper februari 2025